Krajem decembra 2020. godine objavljena je studija direktora Srpskog instituta, Pera Lastića u časopisu “Regio“, pod naslovom Srpska pravoslavna groblja, grobovi i nadgrobni spomenici u Mađarskoj.
REGIO – Manjina, Kultura, Politika i Društvo je kvartalni naučni časopis, organ uporednih regionalnih, socijalnih i kulturnih istraživanja, predstavljen proučavanjem nacionalnih i manjinskih pitanja. Glavni cilj časopisa je da mađarskim čitaocima prenese lekcije savremenih međunarodnih (socijalnih) teorijskih rasprava i tekstova koji još uvek nisu dostupni na mađarskom jeziku.
Apstrakt studije:
Pravoslavni Srbi doseljeni sa Balkana već od XV. veka žive i sahranjuju se na teritoriji današnje Mađarske. Njihova rana groblja nisu preživela, a arheološka istraživanja ovih grobalja nisu u prvom planu naučnog interesovanja. Samo nekoliko nadgorbnih spomenika iz Kovina (16. vek) i Budima (17. vek) odnosi se na mesta sahranjivanja oko bivših srpskih pravoslavnih crkava. Posle Velike Seobe Srba, 1690. godine, Srbi u Mađarskoj – zahvaljujući dobijenim crkvenim privilegijama – osnovali su svoja groblja u mnogim gradovima i naseljima, koja su, sa nekoliko izuzetaka, likvidirani tokom 20. veka. Međutim, više od ovih nadgrobnih spomenika kulturne i umetničke vrednosti spašen je sa ovih groblja i smešten u portama srpskih pravoslavnih crkava i grobljama. Pošto je značajan broj lokalnih sprskih zajednica znatno smanjen usled emigracije (1920-1931) i asimilacije, većina groblja otvorenih krajem 19-og i početkom 20-ih veka, je uništeno ili je visoko ugroženo.
Grobovi, nadgrobni spomenici i natpisi na grobnicama registrovani tokom ankete koju je sproveo Srpski institut u 65 naselja između 2011. i 2014. godine, čine obimnu elektronsku bazu podataka koja će uskoro biti dostupna na Internetu, i koja bi mogla da bude osnova za profesionalno uspostavljen program za zaštitu ovog značajnog nasleđa Srba u Mađarskoj.
Kompletna studija i objavljen zbornik je dostupna na mađarskom jeziku na sledećoj stranici:
https://regio.tk.mta.hu/index.php/regio/article/view/329/_13
