Krajem proleća 2020. godine Samouprava Srba u Mađarskoj u saradnji sa Srpskim institutom raspisala je nagradni konkurs za sakupljanje srpske jezičke, zavičajnoistorijske i etnološke građe u Mađarskoj. Na konkursu su mogli učestvovati pojedinci koji se ne bave profesionalno naučno-istraživačkim radom u ovim oblastima, kao i grupe konkursanata (npr. profesori sa učenicima). Posebno je bilo predviđeno nagrađivanje učenika i nastavnika, profesora. Od podnosilaca konkursa se očekivalo sakupljanje tradicionalne srpske mikrotoponimije, prezimena, porodičnih i ličnih nadimaka, jezičkih lokalizama, fotodokumentovanje srpskih natpisa i nepokretnog srpskog materijalnog nasleđa u nekom od naselja gde žive Srbi ili gde su ranije živeli Srbi. Nagradni fond je iznosio bruto milion forinti. Do roka za podnošenje konkursa, novembra ove godine pristiglo je pet konkursnih radova. U skladu sa konkursnim pravilnikom, radove je vrednovala stručna komisija imenovana od strane Srpskog instituta u sastavu Mladena Prelić, viši naučni saradnik Etnografskog instituta SANU (Beograd) i Sofija Kaplan, etnolog, naučni saradnik Srpskog instituta i Vladan Jovanović, viši naučni saradnik Instituta za srpski jezik SANU (Beograd). Komisija je onlajn zasedala 4. decembra 2020. i sastavila svoj predlog. Takođe u skladu sa pravilnikom i specijalnim pravnim propisima za rad manjinskih samouprava u uslovima pandemije Kovid-19, definitivnu odluku o nagradama je donela predsednica SSM 23. decembra 2020. Predsednica je odobrila predlog stručne komisije. (Raspoloživi fond nije u potpunosti iskorišćen za nagrađivanje konkursa.)
Komisija je konstatovala da su samo dva rada u potpunosti ispunila formalne zahteve, dok je jedan tematski rad pristigao na mađarskom jeziku, a dva rada nisu se uklapala tematski. U pogledu kvaliteta, Komisija je ustanovila da su svi radovi pokazali izvesne nedostatke, zbog čega se nije dodelila prva nagrada, ali da su svi radovi predtavili vredne podatke zbog čega se van konkursnog rangiranja dodeljuju priznanja i konkursima koji nisu zadovoljili neki od formalnih kriterijuma. Na osnovu detaljnog uvida u svaki od radova, i procene rezultata prema postavljenim kriterijumima, sačinjena je rang-lista i dodeljene su nagrade. Radovi su rangirani prema kriterijumima odnosno aspektima propisanim konkursom – količina i vrednost prikupljene građe, dokumentovanost i tehnički kvalitet dokumentacije.
Dodeljene su dve druge nagrade.
Jednu je dobio rad pod šifrom „Sokak“ Borivoja Rusa iz Deske koji nosi naslov „Istorija, izgradnja kuća i razvoj sela Deske kroz vekove – sokaci i nazivi sokaka u pomoriškom naselju Desci“. Žiri je istakao posebnu vrednost konkursnog rada u pogledu toga da je autor prikazao promenu naziva ulica u četiri vremenska segmenta: najstariji naziv (po pravilu srpski), naziv posle Trijanonskog mirovnog ugovora, znači između dva svetska rata, naziv posle Drugog svetskog rata i današnji naziv ulica.
Drugu je dobio rad pod šifrom „Emanuil“ srednjoškolskog profesora istorije Milana Dujmova (Srpska gimnazija „Nikola Tesla“ – Budimpešta), koji nosi naslov „Prezimena srpskih porodica iz severne Bačke u Mađarskoj“. U radu je dat obiman i potencijalno vredan jezički materijal baziran na osmanskim popisima (turskim defterima). Prema žiriju vrednost ovog rada je u tome što je autor skrenuo pažnju na značaj istraživanja srpske onomastike, u konkretnom slučaju patronimije, jer ova i slična istraživanja osvetljnjavaju dublje prošlost srpskog naroda i njegovo viševekovno prisustvo na tlu Mađarske.
Posebne pohvale su mimo konkursnog rangiranja dobila tri rada:
Rad pod šifrom „Božić“ penzionera iz Bate Đure Čupića sa naslovom „Srpski božićni običaji u Bati“ u kojem su opisani božićni običaji iz Bate prema sećanju oca podnosioca konkursa, pokojnog Dimitrija Čupića (r. 1923.) iz detinjstva u Bati. Žiri je ocenio vrednim da se podaci odnose na do sada etnološki nedovoljno obrađenu batsku srpsku zajednicu i što se u radu koristi lokalni govor što može biti korisno za lingvistička istraživanja. Žiri je istovremeno ukazao i na to da tema rada izlazi iz okvira koje je za ovu godinu zadao konkurs.
Zajednički rad pod šifrom „Jabuka“ i „Kruna“ istraživača prošlosti tukuljskih Raca Jožefa Silađija i novinarke Srpskih nedeljnih novina Slavice Zeljković sa naslovom „Srpski i racki svadbeni običaji u Lovri i Tukulji“ takođe je vredan prema oceni žirija, jer pored zanimljivih podataka koje delom crpi iz literature a delom i iz razgovora na terenu, upoređuje inače bliske srpske i racke običaje. Posebnu vrerdnost predstavlja i bogat priloženi fotomaterijal. Žiri je istovremeno ukazao i na to da tema rada izlazi iz okvira koje je za ovu godinu zadao konkurs.
Zajednički rad pod šifrom „Duna2020” naučnog saradnika Daniela Baliža i projektnog menadžera Žolta B. Gergelja pri Katedri za urbanizam Arhitektonskog fakulteta Univerziteta tehničkih nauka u Budimpešti sa naslovom „Etnička i toponimska pozadina podunavskog srpskog kulturnog nasleđa u Mađarskoj“ predstavlja srpske toponime u prošlosti i sadašnjosti i njihovo savremeno korišćenje u ogledalu etničkog sastava u Kalazu, Čobancu, Pomazu, Sentandreji, Lovri, Bati, Čipu, Šumberku i Titošu. Korišćeni podaci su dobijeni delom arhivskim istraživanjem a delom anketom obavljenom među savremenim stanovnicima. Prema oceni žirija ovaj rad je korektno opremljen naučnom aparaturom i u tom pogledu se ističe među ostalim pristiglim radovima, međutim za razliku od njih je napisan na mađarskom jeziku, a autori predstavljaju profesionalnu naučnu sferu. Žiri je predložio da pored novčane nagrade ovaj rad bude preveden na srpski jezik i posle recenziranja bude učinjen dostupnim za širu publiku.
Srpski institut i Samouprava Srba u Mađarskoj sa zadovoljstvom su konstatovali da je raspisivanje konkursa pokrenulo širu aktivnost na sakupljanju srpske mikrotoponimne građe i patronimije iako se ta aktivnost još nije javila u obliku konkursnih radova podnetih ove godine.
Svečano uručivanje nagrada, odnosno pohvala će se obaviti u Kancelariji Samouprave Srba u Mađarskoj kada to dozvole okolnosti s obzirom na ograniičenja koje trenutno čini pandemija. Nagrađeni i javnost će biti blagovremeno obavešteni o terminu svečanog uručivanja nagrada. Novčana priznanja biće svim nagrađenim i pohvaljenim učesnicima upućena do kraja godine, uz obavljanje propisane administracije.
Kancelarija Samouprave Srba u Mađarskoj – Srpski institut
